۳- کیفیت سازمان^[۱۵۶]: کیفیت سازمان به تصویر ذهنی و ادراکات کلی از سازمان بر می­گردد. کیفیت سازمان یک بُعد نامحسوس می­باشد، بنابراین احتمالاً ادراکات از کیفیت کلی سازمان به­تمامی عواملی که در بالا ذکرشده، مبتنی است. این­که هر یک از عوامل فوق­الذکر تا چه اندازه بر ادراکات مشتریان از کیفیت کلی اثر می­ گذارد، متفاوت است. برای برخی از مشتریان، کیفیت عمومی (کلی) ممکن است بیشتر از کیفیت تعامل با کارکنان مطرح باشد؛ در حالی که برای برخی مشتریان دیگر، کیفیت کلی ممکن است بیشتر تحت تأثیر قابل اعتماد بودن فن­آوری (مثل تجهیزات رایانه­ای) باشد. این دو اشاره می­ کنند که در بررسی عوامل تعیین­کننده کیفیت، لازم است بین کیفیت مرتبط با فرایند ارائه خدمت و کیفیت مرتبط با ستاده خدمت تفاوت قائل شد (جوادین و کیماسی، ۱۳۹۰؛ نقل از Harrison, 2000, 245).

۴-۵-۱-۲ مدل گاروین
گاروین هشت بُعد برای سنجش کیفیت پیشنهاد کرده است، او میان سازمان­های تولیدکننده کالا و سازمان­های تأمین­کننده خدمات، تمایزی قائل نمی­ شود. هشت بُعدی که او معرفی می­ کند عبارتند از؛ عملکرد، خصیصه­ها، قابلیت اطمینان، سازگاری (انطباق)، پایایی، قابلیت خدماتی، زیبایی­شناسی و کیفیت دریافت­شده (فارسیجانی و زندی، ۱۳۸۹؛ نقل از Garvin, 1987).
۵-۵-۱-۲ مدل گرونروز
گرونروز در بحث خود در ارتباط با کیفیت خدمات سه بُعد را معرفی می­ کند؛
۱- کیفیت فنی ستاده^[۱۵۷]: کیفیت فنی یا ستاده که به ستاده واقعی از مواجهه خدمت اشاره دارد، بعد از این­که خدمت ارائه ­شده، مورد ارزیابی قرار می­گیرد. ستاده آن چیزی است که مشتری از سازمان دریافت می­ کند. ستاده خدمت اغلب توسط مصرف ­کننده به شیوه­ای عینی ارزیابی می­ شود.
۲- کیفیت عملیاتی مواجهه خدمت^[۱۵۸]: کیفیت فرایند یا عملیاتی، به کیفیت فرآیندها و رویه­ ها در تولید و ارائه خدمات به مشتریان اشاره دارد. با توجه به هم­زمانی تولید و مصرف خدمات، کیفیت فرایند معمولاً در هنگام انجام خدمت از سوی مشتری مورد ارزیابی قرار می­گیرد. این عنصر کیفیت، به تعامل بین ارائه­کننده و دریافت کننده خدمت اشاره دارد و اغلب به شیوه­ای ذهنی ادراک می­ شود.
۳- تصویر ذهنی شرکت^[۱۵۹]: این بُعد به ادراکات مشتری از سازمان خدماتی مربوط می­ شود. تصویر ذهنی به کیفیت ستاده و وظیفه ­ای، قیمت، فعالیت­های ارتباطی بیرونی، موقعیت فیزیکی، آراستگی و تمیزی شعبه، شایستگی و رفتار کارکنان سازمان بستگی دارد (Gronroos, 2000, 63-65).
هم­چنان ­که در شکل (۱۱-۲) نشان داده شده است، تصویر ذهنی شرکت خدماتی به­عنوان یک فیلتر (صافی) عمل می­ کند. گرونروز در این­باره توضیح می­دهد که: « اگر تصویر ذهنی شرکت در ذهن مشتری خاصی خوب باشد، مشکلاتی که این مشتری در ارتباط با نتیجه یا فرایند داشته باشد، احتمالاً تا اندازه­ای بوسیله تصویر ذهنی، نادیده گرفته می­ شود. اگر مشکلات به­ صورت پیوسته روی دهد، تصویر ذهنی مثبت نهایتاً مخدوش و تصویر ذهنی، منفی می­ شود؛ در چنین حالتی مشکلات کیفی به احتمال زیاد، بدتر از آن چیزی که واقعاً است، ادراک خواهد شد » (جوادین و کیماسی، ۱۳۹۰؛ نقل از Aldligan and Buttle, 2002, 363 ).
شکل ۱۱-۲: ابعاد کیفیت خدمات (Gronroos, 2001, 65)
۶-۵-۱-۲ مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی مور^[۱۶۰]
این مدل که توسط مور پیشنهاد شده است، دارای ۶ مرحله می­باشد که در شکل (۱۲-۲) نظر داده شده است. این مدل، یک مدل تجویزی بـوده و مسیر رسیدن به کیفیت را نشـان می­دهد. در این مـورد بر محیط تأکـید می­ شود؛ اما بطور روشن مشکلات کیفیت را به عدم تمرکز صحیح بر بازار مرور نمی­سازد. همچنین این مدل، نواحی احتمالی را که مشکلات کیفیت را آنجا نشأت می­گیرد، را معرفی نمی­کند. مراحل ۲، ۳ و ۴ مهم­ترین اجزای مدل به­شمار می­روند.
سیستم نظارت پیشنهادشده باید، هم رضایت مشتریان داخلی و هم رضایت مشتریان خارجی سنجش نماید. این مدل چارچوبی برای پیگیری موضوعات گسترده کیفیت سازمان را فراهم می­سازد (جوادین و کیماسی، ۱۳۹۰؛ نقل از (Ghobadian, et at,1994, 58.
- شناسایی مشکلات کیفیت
- فراهم­آوردن کارمندان ومنابع مالی
- یکپارچه­سازی برنامه ­های بهبود کیفیت با سایر برنامه ­های سازمان
تأکید بر اهمیت تلاش­ های بهبود کیفیت
- تعریف مشتریان خارجی و داخلی
- شناسایی انتظارات مشتریان خارجی و داخلی
- سنجش بزرگی مشکلات کیفیت
- شناسایی علل کیفیت پائین
- تخمین هزینه­ های کیفیت خدمات پائین
مرحله ۱
جلب تعهد مدیریت
مرحله ۲
شناسایی انتظارات مشتریان
مرحله ۳
ارزیابی عملکرد
مرحله ۴
تدوین استراتژی کیفیت
مرحله ۵
اجرای استراتژی
مرحله ۶
نظارت بر عملکرد
- ارزیابی اثربخشی بهبود کیفیت خدمات
- مرور استانداردها و برنامه­ ها
- شناسایی تغییرات در مشتریان
- تغییر فرهنگ
- بهبود عملکرد
- کاهش هزینه­ها
- اهداف کیفیت
- استانداردهای کیفیت
- برنامه ­های عملی کیفیت
- سیستم­های نظارتی
شکل ۱۲-۲: مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی
منبع: (Ghobadian, 1994, 58)
۷-۵-۱-۲ مدل­های ZRM
اندیشمندان مدل­های مختلفی از ارتباط با مشتری مطرح کردند.ZRM در واقع همان CRM می­باشد؛ چون در بخش عمومی خدمات دولتی، جای مشتری را شـهروند می­گیرد. رضایت شهروندان از کیفیت خدمات سـازمان­ها و نهـادهای دولتی از اهمیت خاصی برخـوردار است. بعضی از مدل­های مدیریت ارتبـاط با مشتری به­شـرح زیر می­باشد:
) مدل رضایت مشتری کانو^[۱۶۱]

امکان سرکوب نیروها و فرآیندهای فاسد
قطع یا مهار حلقه‌های سازنده‌ی فساد و جلوگیری از رشد تصاعدی آن در محیط(محدثی،فاضلی و عابدی‌جعفری،۱۳۹۱،ص۶۲-۶۰).
اگر چنین درکی از سلامت داشته باشیم، دیگر نمی‌توانیم سلامت را با فقدان فساد برابر بگیریم. در این معنا، وجود یکی موکول به فقدان آن دیگری نیست. هر یک واقعیت مستقلی است که جدای از دیگری حیات دارد. برآیند نیروها و فرآیندهای این دو واقعیت مستقل است که نتیجه را به نفع یکی از طرفین رقم می‌زند. به زبان تمثیل، می‌توان از کالبدی سخن گفت که در آن هم‌زمان هم گلبول سفید وجود دارد و هم ویروس. بسته به شرایط، نیروی یکی بر آن دیگری می‌چربد و بدن را در جهت بیماری یا سلامتی می‌برد(محدثی، فاضلی و عابدی‌جعفری،۱۳۹۱،ص.۶۰).
در نزد برخی از محققان فقدان سلامت یکی از اشکال فقدان سلامت است و لذا عدم سلامت برابر با فساد نیست. محققان متعددی وجود دارند که به سلامت این‌گونه می‌نگرند و آن را چیزی بیش از فقدان فساد می‌دانند. به عنوان مثال، هیوبرتز و دیگران در مطالعات‌شان درباره‌ی فساد و سلامت پلیس، از انواع نقض سلامت سخن می‌گویند که آشکارا نشان می‌دهد که دایره‌‌ای که عدم سلامت را پوشش می‌دهد وسیع‌تر از دایره‌ی فساد است:‌ “موارد نقض‌ سلامت یا اشکال بد رفتاری را می‌توان از هم تمیز داد که در ادامه مشاهده می‌شوند:
فساد، نظیر سوء استفاده از اداره برای دستاورد شخصی؛

کلاهبردای و دزدی منابع؛
تضاد منافع (خصوصی و عمومی) به منزله‌ی نتیجه‌ی دادن یا دریافت کردن هدایا؛
تضاد منافع به منزله‌ی نتیجه‌ی مشاغل و فعالیت‌های بیرون از سازمان؛
خشونت بی‌دلیل علیه شهروندان و مظنونین؛
روش‌های پلیسی کردن نامناسب دیگر (تجسس)؛
سوء استفاده از اطلاعات و دست‌کاری آن؛
بد رفتاری با (تبعیض و آزار جنسی) همکاران و شهروندان؛
حیف و میل و سوء استفاده از منابع سازمانی؛ و
سوء رفتار ولو در خارج از ساعات کاری (Huberts, Kaptein, & Lasthuizen, 2007, p. 589).
این فهرست از انواع نقض سلامت، حاکی از این است که فقدان سلامت چیزی بیش از فساد است و نیازی نیست که خود نویسندگان به این نکته اشاره کنند. اما جالب این است که آنان خود بلافاصله می‌افزایند: “این نشان می‌دهد که سلامت یا رفتار شایسته بسی بیش از فاسد نبودن معنی می‌دهد. با وجود این، پر واضح است که فساد «به عنوان سوء استفاده از اداره برای دستاورد خصوصی"، جنبه‌ی قاطعی از سلامت سازمانی است (Huberts, Kaptein, & Lasthuizen, 2007, p. 590).
تعاریف سلامت نیز با در نظر گرفتن دیدگاه‌های ویژه‌ای مورد توجه بوده است که می‌توان به ترتیب با دیدگاه نهادی، قانونی و اخلاقی به آن پرداخت.
در بسیاری از تعاریف سلامت، سازمان، گروه، یا واحد اجتماعی‌ای سالم تلقی می‌شود که در آن عوامل ‌نهادینه شده‌ای وجود داشته باشد که علاوه بر این که امکان تخطی از مقررات و قوانین موجود را به حد‌اقل برساند و حرکت در چارچوب تعریف شده را در عالی‌ترین شکلش پاس بدارد، به عملکرد متوازن و هماهنگ واحدهای سازنده بینجامد. برای این که این امر محقق شود، پاره‌ای از متغیرها مورد توجه قرار می‌گیرد تا امکان تحقق بیش‌ترین سلامت را تضمین کنند. در زیر برخی از تعاریفی که در این دسته جای می‌گیرند آورده شده است:
تعریفی که دفتر اوراسیا و اروپا (کارگزاری ایالت متحده برای توسعه‌ی بین‌المللی USAID^[22]) سلامت حکومت را با واژه‌ی اختصاری TAPEE در پنج عامل خلاصه کرده است. این عوامل عبارتند از: شفافیت^[۲۳]، پاسخ‌گویی^[۲۴]، پیش‌گیری^[۲۵]، تقویت^[۲۶]، و آموزش^[۲۷]. این فرمول قرار است ایمنی نهادی علیه فساد را از طریق شناسایی امکانات آسیب‌پذیری تقویت کند (Lanyi, Anthony; Azfar, Omar;, 2005, p. 13).
این فرمول “بر این قضیه استوار است که اعمال فاسد وقتی پا می‌گیرند که نهادهای بخش عمومی و خصوصی در محیط‌های نهادی عمل کنند که مشخصه‌ی آن‌ها ضعف نظام‌مند در این پنج عامل است” (Lanyi, Anthony; Azfar, Omar;, 2005, p. 13).
تعاریفی در رابطه با هر یک از این عوامل پنج‌گانه ارائه شده است:
شفافیت: شفافیت (transparency) توانایی شهروندان، مقامات عمومی، و جامعه‌ی مدنی برای کسب اطلاعاتی است که آنان را برای تصمیم‌گیری آگاهانه و پاسخ‌گو نگه داشتن عاملان بخش عمومی بدان نیازمندند.
پاسخ‌گویی: پاسخ‌گویی (accountability) سازوکارهایی است که مقصود از آن‌ها اطمینان از این است که نهادها و نیروهای حکومت‌کننده به نحو صادقانه‌ای وظایفی را که بدان‌ها در قبال شهروندان، تجارت کنندگان، و دیگر سهام‌داران واگذار شده انجام دهند.
پیش‌گیری: پیش‌گیری (prevention)ساختاربخشی نهادها و سازمان‌ها تا آن‌جا که فرصت‌های فساد را کاهش دهد. این شامل تقلیل انحصار و اختیار، حقوق ساختن خدمات مدنی، جدا کردن بخش‌های خصوصی و عمومی و رسمی کردن روابط خصوصی- عمومی است.
اعمال/اجرای قوانین یا اقدامات تضمین کننده سلامت:‌ (enforcement) انگیزه‌هایی برای پیروی از قواعد پاسخ‌گویی. تقویت مؤثر گاهاً نیازمند تضمین‌های اداری برای اهمال، عملکرد ضعیف، یا عدم پیروی و نیز تضمینات جنایی برای فساد است.
آموزش: (education) ابعاد آگاهی، حمایت، و ارزش‌هایی که می‌توانند از طریق حکومت و بخش خصوصی برانگیخته شوند. آموزش در هویت‌یابی، جامعه‌پذیری، و نهادی شدن ارزش‌ها و معیارهای مرتبط سلوک اجتماعی تجسم می‌یابد که تساهل به نفع فساد را کاهش می‌دهد و سلامت را در روابط بخش عمومی و خصوصی تشویق می‌کند.
تعریفی که بنر و‌هان از سلامت ارائه می‌کنند نیز مبتنی بر سازوکارهای نهادینه شده است: “سلامت بیش از فقط رعایت کردن قواعد و قوانین است. قانون حدی پایین‌تر و یک نقطه‌ی عزیمت اخلاقی حداقلی را تدارک می‌بیند. خط مشی سلامت ترکیبی از سرکوب و پیش‌گیری را ایجاب می‌کند. از یک طرف، یک سازمان باید اقداماتی را اگر که کارکنش به نحو نامناسبی عمل کنند، انجام دهد (سرکوب). از طرف دیگر، باید همه‌ی‌ کار را برای تغییر وسوسه‌هایی انجام دهد که می‌توانند سبب شوند خدمت‌گزارهای مدنی به نحو نامناسبی عمل کنند (پیش‌گیری). تقدم باید به پیش‌گیری داده شود. نه فقط پیش‌گیری مؤثرتر است بلکه با در نظر گرفتن همه‌ی جوانب، سرمایه‌گذاری بسیاری وقت‌ها کم‌تر از هزینه‌ی ترمیم آسیب‌های ایجاد شده از رفتار نامناسب است” (Haan, Inade; Benner, Hans;, 2008, p. 16).
کایس و همکارش سلامت یک سازمان را بر اساس چهار مشخصه‌ی زیر تعریف می‌کنند که نشان می‌دهد که تعریف آنان مبتنی بر سازوکارهای نهادی است. هر سازمانی که این خصوصیات را بروز دهد سازمانی برخوردار از سلامت است:
زبان تصمیم‌گیری اخلاقی مورد استفاده است. کارمندان به طور باز و مطمئن در باب دلالت‌های اخلاقی اعمال بحث می‌کنند … .
حمایت‌ها و رویه‌هایی ساختاری که تصمیم‌گیری اخلاقی را تسهیل می‌کنند، رشد یافته باشند. …
فرهنگی از گشودگی، مسئولیت و التزام به اهداف متکثر کسب‌وکار شکل گرفته.
رشد کارکنان ارزشمند باشد (Kayes, Christopher D.; Stirling, David; Nielsen, Tjai M.;, 2007, p. 61).
دسته‌ای دیگر از تعاریف ارائه شده درباره‌ی مفهوم سلامت، متمرکز بر معیار رعایت قانون و اخلاق است. در این تعاریف، سلامت یعنی رعایت قوانین و مقررات، هنجارها و ارزش‌های اخلاقی. در زیر به برخی از نمونه‌های این نوع تعریف از سلامت به اجمال اشاره خواهیم کرد:
هیوبرت و دیگران از جمله محققانی‌ هستند که سلامت را بر اساس رعایت قوانین و اخلاق تعریف می‌کنند. در نزد آنان مفاهیم فساد، سلامت، و اخلاق با هم ربط دارند. همان‌طور که تعاریف ارائه شده از مفهوم فساد حاکی از آن است که فساد تخطی از هنجارها و ارزش‌های اخلاقی مورد قبول جامعه برای نیل به منافع شخصی است، سلامت به ‌همان میزان اما البته به ‌نحو ایجابی با اخلاق پیوند دارد و بر اساس آن تعریف می‌شود. از نظر آنان مهم‌ترین معیار داوری درباره‌ی سلامت –خواه سلامت فردی و خواه سلامت نهادی- ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی است: “سلامت، کیفیتی از افراد و کیفیتی از سازمان‌ها (Kaptein, Muel; Van Reenen, Peit;, 2001, p. 283). سرشت اخلاقی این ارزش‌ها و هنجارها به آن‌چه منزله‌ی سلوک درست، منصفانه، یا خوب مورد داوری قرار می‌گیرد، اشاره دارد. ارزش‌ها اصولی هستند وزن معینی را در گزینه‌های کنش شخص با خود حمل می‌کنند (آن‌چه خوب است انجام گیرد و آن‌چه بد است و می‌بایست از آن احتراز کرد) (Kolthoff, Emile; Erakovich, Rodney; Lasthuizen, Karin;, 2010, p. 597). هنجارها به لحاظ اخلاقی رفتار صحیح را در یک شرایط معین مشخص می‌کنند. ارزش‌ها و هنجارها راهنمای عمل‌اند و مبنایی اخلاقی را برای موجه سازی و یا ارزش‌یابی آن‌چه شخص انجام می‌دهد و هست، فراهم می‌سازد” (Huberts, Kaptein, & Lasthuizen, 2007, p. 589).
۲-۳-جمع‌بندی تعاریف:
عمده‌ی مباحث مطرح شده تا به این جا به ایضاح مفاهیم فساد و سلامت و نیز دیگر مفاهیم مرتبط با آن‌ها و نیز دسته‌بندی تعاریف مطرح درباره‌ی هر یک اختصاص یافته است. در بحث از فساد تاریخچه‌ مفهوم و ریشه‌ها و دلالت‌های آن و نیز مباحثی چون دسته‌بندی تعاریف فساد، انواع فساد، مفهوم‌پردازی فساد جامعه‌ای، و فصل مشترک مباحث مربوط به فساد مورد بحث قرار گرفته است.
هم‌چنین در قسمت دوم این بخش و در بحث از سلامت نیز سلامت و مفاهیم مرتبط با آن، ریشه‌ی مفهوم سلامت، دلالت‌های مفهوم سلامت، سطوح سلامت و دسته‌بندی تعاریف سلامت مورد بحث قرار گرفته است. بدین ترتیب، گام نخست برای ورود به مباحث نظری درباره‌ی فساد و سلامت و بررسی و ارزیابی طیف وسیعی از نظریه‌ها -به ویژه درباره‌ی فساد- برداشته شده است تا پس از انجام آن امکان ورود به موضوع اساسی‌تر سنجش فساد و سلامت فراهم گردد.
۲-۴- گزاره‌های سلامت و فساد:
در برداشتن گام‌هایی علمی در بررسی هر پدیده، اولین گام ایضاح مفاهیم و تعاریف است. در گام بعدی آن‌چه مورد توجه محقق قرار خواهد گرفت، دست‌یابی به گزاره‌های علمی موجود از آن پدیده می‌باشد این گزاره‌ها شامل نظریه‌ها و روش‌ها و … می‌باشد. در ادامه با توجه به مراتب علمی بیان شده ابتدا نظریه‌هایی را که در بررسی موضوع سلامت و فساد موجود است بررسی خواهد شد و سپس به عمده‌ترین روش‌ها و مدل‌های موجود نگاهی افکنده می‌شود.
۲-۴-۱- نظریه‌های موجود در فساد:
همان گونه که مورون دوچ نیز گفته است نظریه مانند تور ماهی‌گیری است. اگر ماهی‌گیر با تور به صید ماهی می‌پردازد؛ نظریه‌پرداز، با نظریه دادن سعی در به دست آوردن حقیقت – البته بخشی از آن- را دارد. در بررسی پدیده‌ای همانند فساد و یا سلامت نیز، ناگزیر نیازمند نظریه‌پردازی است. با نگاهی به نظریه‌هایی که تا کنون در رابطه با فساد ارائه شده است، این موضوع به راحتی نمایان می‌گردد که در ارائه‌ هر نظریه، نظریه‌پرداز دارای رویکرد خاصی به پدیده بوده است. از جمله این رویکردها عبارتند از:
رویکرد اخلاقی که در این رویکرد بر عملکرد شخصی افراد تکیه می‌شود. در این نوع نظریه‌ها تربیت اخلاقی افراد در شکل‌گیری فساد یا عدم شکل‌گیری آن بیش‌ترین تأثیر را دارد.
در رویکرد روان‌شناختی بیش از هر چیز بر علل و عوامل روانی به عنوان علت فساد تأکید می‌شود. کسانی که از مشکلات و بیماری‌ها و اختلالات روانی مختلف رنج می‌برند عامل ایجاد فساد می‌شوند.
رویکرد جامعه‌شناختی، تبیین‌های جامعه‌شناختی فساد از علل و عوامل اجتماعی فساد سخن می‌گویند. هر یک از نظریه‌های جامعه‌شناختی شکل‌گیری فساد را ناشی از علل یا سلسله علل معینی می‌دانند و در سطوح مختلف واقعیت اجتماعی به دنبال ریشه‌یابی فساد هستند.
رویکرد انسان‌شناختی: در این دسته از رویکردها، فساد به عوامل انسانی و فرهنگی خاص برای تبیین فساد تکیه می‌کند و به دنبال کشف علت یا علل عام و جهانی فساد نیست.
و فرهنگ سازمانی: صاحب نظران فرهنگ سازمانی بر فرهنگ سازمانی یا بافت فرهنگی سازمانی که فرد در آن کار می‌کند، تأکید می‌کنند. بحث محوری این نظریه‌ها آن است که فرهنگ سازمانی مشخص افراد را به حالت ذهنی یا تمایل خاصی هدایت می‌کند که در نهایت این حالت ذهنی فرد را به سمت فساد سوق می‌دهد.
در هر کدام از رویکردها، مهم‌ترین نظریات به اجمال توضیح داده خواهد شد. در ذیل رویکرد اخلاقی یکی از معروف‌ترین نظریات موجود نظریه‌ی موسوم به سیب بد است.

دگر آرزو هرچ باید بخواه

بدان دین نباشد خرد رهنمای
که کردند پیغامبرش را به دار
بران دار بر کشته خندان بد اوی
تو اندوه این چوب پوده مخور
بخندد برین کار فرد کهن
که شاهان نهادند آنرا به گنج
بخندد به ما بر همه مرز و بوم
که از بهر مریم سکوبا شدم
شما را سوی ما گشادست راه^[۶۷۰]

در مورد تعداد کشتگان در اورشلیم استراتگوس رقم ۵۰۹/۶۶ را گزارش می‌کند.^[۶۷۱]
سبئوس گزارش می­ کند که ۰۰۰/۳۰ نفر اسیر و ۰۰۰/۱۷ نفر کشته شدند.^[۶۷۲] تئوفانس روایت می­ کند که ۰۰۰/۹۰ نفر کشته شدند، که رویدادنامه­ی ۱۲۳۴م و میخاییل سوری آن رقم را تأیید می­ کنند.^[۶۷۳]
استراتگوس از کشتاری که یهودیان بر علیه مسیحیان راه انداختند نام می­برد. بر طبق گزارش او هنگامی که یهودیان اورشلیم متوجه شدند، که مسیحیان در مخزن آب اسیر شده ­اند رفتند، و پیشنهاد دادند که آن­ها نیز یهودی شوند تا از مرگ رهایی یابند، که با مخالفت مسیحیان روبرو شد. یهودیان از این موضوع بسیار خشمگین شدند، و با پرداختن نقره به ایرانیان بسیاری از مسیحیان را خریدند و کشتند.^[۶۷۴]
رویدادنامه­ی ۱۲۳۴م و میخاییل سوری نیز گزارش می­ کنند که یهودیان از روی دشمنی مسیحیان را با قیمت پایین می­خریدند، تا آنان را بکشند.^[۶۷۵] رویدادنامه­ی خوزستان گزارش می­ کند که پس از بی احترامی آن یهودیان به مقبره­ی حضرت عیسی، یزدین این موضوع را به اطلاع شاه رساند، و او ثروت آن­ها را توقیف و خودشان را مصلوب کرد.^[۶۷۶]
سبئوس اما گزارش می­ کند که خسروپرویز دستوری فرستاد که بر آن­هایی که اسیر شده ­اند ترحم داشته باشند، شهر را دوباره بسازند، اهالیش را بر اساس مقامشان دوباره در شهر سکنی دهند، و یهودیان را از شهر اخراج کنند.^[۶۷۷]
رویدادنامه­ی ۱۲۳۴م و میخاییل سوری هم با سبئوس در مورد تبعید یهودیان از اورشلیم مطابقت دارند.^[۶۷۸]
این گزارش بیانگر آن است که خسروپرویز در ماجرای درگیری یهودیان با مسیحیان، و قتل مسیحیان به دست آن­ها، جانب مسیحیان را گرفته است و با اخراج یهودیان از شهر آن­ها را تنبیه نموده است؛ هر چند طبق نظر بسیاری از منابع یهودیان در نقاط مختلف از لشکریان ایران استقبال می­کردند و به نوعی آن­ها را ناجی خود می­پنداشتند، اما در اینجا خسروپرویز با مجازات آن­ها به خاطر افراطی که در قتل مسیحیان انجام دادند نشان داد که در حین جنگ نیز تابع اصول خود می­باشد، و تخطی آن­ها از این اصول او را ناراحت کرده است. به طور کلی اسیرانی که در شهرهای مختلف گرفته می­شدند تأثیر بسیار زیادی بر روی اقتصاد حکومت خسروپرویز داشتند، زیرا معمولاً افرادی را که در کارهای صنعتی و ساختمان­سازی ماهر بودند به اسارت می­بردند و در نتیجه خدمات آن­ها باعث کمک زیادی به پیشرفت اقتصاد می­گردید. مورونی نیز معتقد است که افراد زیادی که از سوریه به ایران برده شدند باعث بالا بردن رونق اقتصادی در آن مناطق گردیدند اما خود سوریه که نیروی کار زیادی را از دست داده بود با بحران اقتصادی روبرو بود.^[۶۷۹]
استراتگوس که خود جزء اسیران بود اطلاعاتی از ورودشان به ایران می­دهد که در هیچ منبعی وجود ندارد. بر طبق گزارش او هنگامی که آن­ها به بابل (احتمالاً منظور وی همان تیسفون است) رسیدند ایرانیان صلیب مقدس را در آستانه­ دروازه گذاشتند و به اسیران گفتند که باید آن را پایمال کنند، وگرنه کشته می شوند. تعداد کمی حاضر به انجام این کار شدند و بقیه جان دادند.^[۶۸۰]
به نظر می ­آید که او در این قسمت بسیار اغراق می­ کند، زیرا اگر چنین بود پس چگونه خود آنتیوخوس استراتگوس زنده ماند، تا این­ها را گزارش کند؟! البته به دلیل اختلافات سیاسی و تعصبات مذهبی آن روزگار احتمال وقوع توهین­هایی وجود داشته است، اما نباید فراموش کرد که استراتگوس خود در میان اسیران از سرزمین خود تبعید شده بود و نفرت او از کسانی که این کار را انجام داده بودند ناگزیر پای مبالغه و اغراف را به گزارش او وارد کرده است؛ بنابراین باید با احتیاط آن را مورد بررسی قرار داد.

او در ادامه این قسمت از گزارش خود را نقض می­ کند. وی گزارش می­ کند که زکریا از ایرانیان خواست که مدتی به او فرصت دهند. سپس تمامی کشیشان، خادمان کلیسا و راهبان را جمع کرد و شروع به عبادت و اجرای مراسم مسیحی نمود، و تمامی جمعیت با او هم­صدا شدند و از سخنرانی­های او جمعیت به گریه افتادند سپس زکریا خواست تا مردم تمام کودکان زیر ۷ سال را جمع کنند و تعداد آنها به سه هزار نفر رسید. دشمن جلوی این کار آن­ها را نگرفت. سپس زکریا رو به شرق ایستاد کودکان را پشت سر خود قرار داد و مردم را پشت آنها و فرمان داد که حضرت عیسی را چنین مورد خطاب قرار دهند «ارباب مهربان» بر ما بخشش داشته باش.^[۶۸۱]
همانگونه که مشاهده گردید در این جا او از جمعیت کشیشان و راهبان و خادمان کلیسا و مردم در حال عبادت نام می­برد و گزارش پیشین خود مبنی بر قتل کسانی که با ایمان بودند و صلیب مقدس را لگدمال نکردند کاملاً نقض می­ کند.
در ادامه، استراتگوس گزارش ملاقات خسروپرویز با زکریا و مردمش را گزارش می­ کند. بر طبق گزارش او یک روز پیش از رسیدنشان، خسروپرویز موبدان، جادوگران و فالگیران را جمع کرد تا از آن­ها در حضور زکریا استفاده کند، و با ایشان صحبتی انجام داد مبنی بر اینکه اگر بتوانند با انجام اعمال خارق العاده مسیحیان را شکست دهند به آن­ها هدایای بسیار خواهد داد و یکی از مغان به او اطمینان خاطر داد.^[۶۸۲]
برای نگارنده واضح نیست که چگونه استراتگوس که خود اسیر بود از مکالمات محرمانه­ی میان شاه و مغان آگاهی یافته است! در حالیکه خود او به زودی پس از آن واقعه شبانه فرار کرد، و به اورشلیم بازگشت. به نظر گزارش حرفهای خسروپرویز و مغان زائیده­ی ذهن خود استراتگوس یا بر اساس شنیده­های شفاهیش باشد. در هر صورت استراتگوس از مناظره­ی یکی از مغان با زکریا در حضور خسروپرویز گزارشی ارائه می­دهد، که ذکر آن خالی از لطف نیست.
بر طبق گزارش او آن­ها را به قصر وارد کردند، و به حضور خسروپرویز رساندند که صلیب عیسی در کنار او بود. خسروپرویز از زکریا برای اثبات خداییش تقاضای معجزه­ای کرد، اما زکریا در پاسخ، خود و مردمش را کسانی خواند که به خاطر گناهانشان اینک اسیر خسروپرویز شده بودند.
خسروپرویز در پاسخ خدایان خود را بزرگتر از خدای او دانست، و یکی از مغان را به حضور طلبید، آن مغ از زکریا خواست که به او بگوید دیروز چه کاری انجام داده است امروز چه کاری می­خواهد بکند؟ و او متعهد شد که اگر زکریا پاسخ درست دهد به خدای او ایمان آورد، و اگر مغ­ توانست کاری را که زکریا دیروز انجام داده است، و امروز قصد دارد انجام دهد بگوید زکریا باید به آتش اعتماد کند و مسیحیت را رها سازد. زکریا خطاب به خسروپرویز مغ را دروغگو خواند، و خسروپرویز در حضور مردم سوگند خورد که اگر مغ دروغ گفته باشد دستور خواهد داد سرش را بزنند، اما اگر حقیقت را گفته باشد دستور کشتن زکریا را خواهد داد.
زکریا پس از توهین به مغ پرسید که آیا می ­تواند بگوید که زکریا دیروز چه کار کرده است و امروز قصد دارد چه کاری انجام دهد؟
مغ پاسخ داد که او از اسرار قلب زکریا آگاه است. ناگهان زکریا عصای مغ را از او گرفت و به او گفت: «آیا من قصد دارم که تو را بزنم یا نه؟» مغ متعجب شد زیرا می­دانست هر پاسخی دهد زکریا برعکس آن عمل می­ کند. پس نتوانست پاسخی دهد. خسروپرویز دستور داد که گردن او را بزنند زیرا سوگند خورده بود^[۶۸۳]
این قسمت از گزارش او تاییدی بر سیاست میانه­روی خسروپرویز در مورد ادیان است؛ چنانکه حاضر به برگزاری مناظره­ی بین مغان و زکریا می­ شود. نکته­ی جالب‌تر این است که خسروپرویز به خاطر آن که قول خود را زیر پا نگذارد حاضر می­ شود یکی از بزرگترین مغان را به قتل برساند، و زکریا که دشمن او بود زنده بگذارد، و این موضوع نشانگر پایبندی خسروپرویز به حرف خویش به عنوان شاه است. در ادامه استراتگوس از سرنوشت زکریا خبر می­دهد. او روایت می­ کند که خودش به همراه تعدادی از راهبان شبانه گریختند و خود را به اورشلیم رساندند، اما بعدها از یکی از راهبان به نام اباسیمون^[۶۸۴] درباره زکریا به او گفت که پس از مدتی ایرانیان احترام بسیار زیادی برای زکریا قائل گردیدند. در میان همسران شاه زنی مسیحی بود که پیرو نسطوریوس ناپرهیزکار و منفور بود، اما به صلیب مقدس عشق زیادی می‌ورزید (منظور او شیرین است). او از شاه تقاضا کرد و صلیب مقدس را به همراه زکریا و برخی از زندانیانی که انتخاب کرد، به قصر خود برد، و برای آن­ها شرایط بسیار خوبی فراهم کرد. به ایشان هدایای بسیار بخشید و هر چه خواستند فراهم کرد.^[۶۸۵]
این قسمت از گزارش استراتگوس نشان می­دهد که اسرا در شرایط چندان بدی هم به سر نمی‌بردند. زیرا اولاً فرار او به همراه تعدادی راهب نشان­گر این است که تدابیر امنیتی آن قدر شدید نبوده است، که تعدادی راهب موفق به فرار از آنجا گردیده­اند. دوماً آن شخصی که به عنوان اسیر باقی می­ماند و بعدها سرگذشت زکریا را برای استراتگوس تعریف می­ کند یا آزادی خود را به دست آورده است یا فرار کرده است که در هر دو صورت نشانگر عدم فشار شدید بر اسرا می­باشد. سوماً شرایطی که شیرین همسر مسیحی خسروپرویز برای زکریا و بعضی همراهان او فراهم می­ کند علاوه بر آنکه نشانگر نفوذ او در نزد خسروپرویز است، نشانه­ای از سیاست میانه­روی خسروپرویز در مورد پیروان ادیان دیگر به ویژه مسیحیت است.
استراتگوس، در ادامه، نقش یهودیان را در دربار خسروپرویز چنین توصیف می­ کند:
«پس از مدتی یکی از یهودیان به افتخاری که به آن مرد خدا ]زکریا[ اعطا شده بود حسادت برد، و او را نزد شاه متهم کرد. زیرا با کمک پیروزمندانه­ی شیطان یهودیان برای دسترسی به او ]خسروپرویز[ آزادی داشتند، و آن­ها گفتند او مرتکب زنا شده است، و پولی به یک دختر هرزه دادند که چند روز به زایمانش مانده بود و اینگونه آن دختر را وادار کردند که از او نزد شاه شکایت کند».^[۶۸۶]
این بخش از گزارش او نشان­دهنده اهمیت یهودیان در دربار ساسانی است، آنگونه که به راحتی می­توانستند به حضور شاه برسند. استراتگوس گزارش نمی­کند که نتیجه­ این توطئه چه بود اما به نظر نمی­رسد که تأثیر زیادی در جایگاه زکریا به وجود آورده باشد، زیرا استراتگوس در ادامه­ آن ماجرا باز از زبان سیمون گزارش می­ کند، که یکی از شاهزادگان آن سرزمین که همسرش ناباردار بود از زکریا خواست تا برایشان دعا کند، و با دعاهای زکریا آن زن بچه­دار شد.^[۶۸۷] در مورد مکان صلیب، در ایران، رویدادنامه­ی خوزستان گزارش می­ کند که یزدین جشن بزرگی برپا کرد با اجازه­ی شاه تکه­ای از صلیب مقدس را برای خود نگه داشت، و صلیب را نزد شاه فرستاد. شاه نیز آن را به عنوان نشانه­ای از افتخار به همراه ظروف مقدس در خزانه­ی جدیدی که در تیسفون ساخته بود گذاشت.^[۶۸۸]
۳-۲-۳ نفوذ ایرانیان در آسیای صغیر و تقاضای هراکلیوس برای صلح
رویدادنامه­ی پاک که به داشتن سال­شماری دقیق معروف است گزارش می­ کند، که در سال ۶۱۵م فرمانده­ ایرانی به نام شاهین^[۶۸۹] به خالکدون و مناطق کریسپولیس و ککونیوم ^[۶۹۰]رسید، و به سمت مخالف نگاه کرد، و پس از دریافت هدایایی از امپراتور هراکلیوس که شخصاً با ناوگانی به اسکله­ی خالکدون رسیده بود به او وعده داد که اگر عده­ای از رومیان به سفارت نزد خسروپرویز روند صلح به وجود خواهد آمد. در واقع سه سفیر نزد خسروپرویز فرستاده شدند، المپیوس، لئونتیوس (فرمانده شهر) و آناستاسیوس کشیش سرپرست کلیسای قسطنطنیه. آن­ها همچنین نامه­ هایی را نزد خسروپرویز بردند.^[۶۹۱]
هالدن معتقد است که در سال ۶۱۵ م نیروهای ایرانی در آسیای صغیر به شدت نفوذ کرده بودند، و به بوسفور رسیده بودند، اما هنوز ارتش­های بیزانس تمام قوای خود را از دست نداده بودند. هنوز ارتش­هایی در ارمنستان، آناتولی، کلیکیه، و همچنین نیروهایی در مصر تحت فرماندهی نیکتاس موجود بودند. با این حال قدرت آن­ها چندان نبود که بتوانند از فتح سوریه، فلسطین و مصر که منطقه­ اصلی اقتصادی بیزانس بود جلوگیری کنند.^[۶۹۲] رویدادنامه­ی پاک متن نامه به خسروپرویز را گزارش کرده است که ویتبی مترجم آن بر این باور است که نویسنده­ی آن به یک رونوشت دقیق از آن نامه دسترسی داشته است. به دلیل اهمیت این نامه، در این­جا ترجمه­اش ارائه می­گردد:
«خداوند که همه چیز را ساخته است و آن­ها را با بزرگیش نگه می­دارد هدیه­ای متناسب با خوبی خویش یعنی امپراتوری را به انسان ارزانی داشت، که به وسیله­ آن ما به یک زندگی بی‌دردسر برسیم، یا در هنگام سختی­ها درمان را بیابیم. با در نظر گرفتن این موهبت الهی که منظورمان از آن توجه امپراتوری است، و با توجه به بخشایندگی فراوان شما بالاتر از همه چیز استدعا داریم که شما ما را به خاطر جسارت حال حاضرمان در رجوع به قدرت شما برخلاف رسم سیاسی سابق، شایسته‌ی بخشش بدانید. زیرا ما می‌دانیم که در دوره­ های پیشین رسم بود که وقتی منازعه­ای بین دو دولت در می‌گرفت پادشاهان نماینده­ی هر کدام را بر می‌انگیخت، تا مسائل مورد نزاع را به وسیله‌ی ارتباط با یکدیگر حل کنند. اما فوکاس که بر علیه دولت روم توطئه کرد این نظم را بر هم زد. زیرا پس از فاسد ساختن ارتش روم در تراکیه، او ناگهان به شهر سلطنتی ما حمله کرد، و ماوریکیوس را که با پرهیزکاری حکومت کرده بود با همسر به علاوه­ی فرزندان، خویشاوندان و تعداد نه چندان کمی از صاحب منصبانش کشت، و او با این کارهای شیطانیش هم راضی نشد، و حتی احترامی را که شایسته‌ی بخشندگی فراوان شماست رعایت نکرد بنابراین پس از آن به خاطر تقصیرات ما، شما امور دولت روم را به این وضعیت بسیار تحقیرآمیز در آوردید.
هنگامی که او که اینک بر ما حکومت می­ کند به همراه پدر زنده یادیش فهمید که آن فاسد چه کارهایی انجام داده است آن­ها تصمیم گرفتند، که دولت روم را از سختی­هایی که آن مرد به وجود آورده بود رها سازند. در واقع آن­ها موفق شدند؛ هر چند دولت ]روم[ را در برابر بزرگی شما تحقیر شده دیدند، و پس از مرگ آن غاصب امپراتور ما خواست که خویشاوندانش را بردارد، و نزد پدرش در آفریقا برد. پس از آنکه او به ما اصرار کرد کسی را که می خواهیم به عنوان امپراتور برگزینیم، به سختی درخواست­های ما را پذیرفت و قبول کرد که امپراتور شود، و به خاطر بی‌نظمی بین دو دولت و به علاوه به خاطر نزاع درونی، او فرصتی نیافت که کاری را که بایستی انجام داده شود، انجام دهد؛ یعنی احترامی را که به قدرت فراوان وقار شما بدهکار است به وسیله‌ی فرستادن سفرا ارائه نماید، و بنابراین ما تصمیم گرفتیم که سنتی را که در بالا ذکر شد نادیده بگیریم، و به خاطر اینکه انسان­های ناچیزی هستیم، با فرستادن افراد مشخصی که در واقع بهتر است هم تراز با جای پای شما در نظر گرفته شوند، به چنان شاه بزرگی التماس کنیم. اما به خاطر رویدادهای به وجود آمده تا به حال جرئت نکرده­ایم چنین کاری کنیم. با این حال هنگامی­ که شاهین، با شکوه­ترین بابمنزدگ ^[۶۹۳]فرماندهی ارتش ایران به منطقه‌ی خالکدون آمد، و با پارساترین امپراتور ما و خودمان دیدار کرد، همه از او خواستند تا به مذاکرات صلح دست بزند. او گفت که خودش چنین قدرتی ندارد، اما در این باره از بزرگواری شما تقاضا می­ کند. اما اینک، او همچنین پیغامی را با اسپاداداور^[۶۹۴] نزد ما فرستاد با این سوگند که شما با بزرگی فراوانتان کسانی را که ما فرستاده­ایم به شیوه‌ی صحیح می­پذیرید و بدون آسیب دیدگی نزد ما بر می‌گردانید، و اینکه به خاطر نیکوکاری شما دستور داده اید که این کار انجام شود. در عوض ما با اعتماد به رشته‌ حوادث و بالاتر از همه با توکل به خدا و اعلی­حضرت ]خسروپرویز[ برده­های شما المپیوس با افتخارترین کنسول سابق، فرمانده‌ی نجیب زاده دادرس^[۶۹۵] و لئونیتوس با شکوه­ترین کنسول سابق، نجیب زاده و فرماندار شهر^[۶۹۶]و آناستاسیوس کشیش بسیار مورد محبت خدا و سینکلوس ^[۶۹۷]شهر را نزد شما می­فرستیم. ما استدعا داریم که آن­ها به خاطر بزرگی فراوان شما به شیوه‌ی صحیح پذیرفته شوند، و به زودی نزد ما برگردند؛ در حالی که برای ما صلح را استوار کنند، که مورد پسند خداوند و قدرت صلح دوست شماست. ما از بخشندگی شما بسیار خواهش می کنیم، تا هراکلیوس پرهیزکارترین امپراتور ما را به عنوان یک پسر واقعی و کسی که مشتاق است، تا برای آرامش شما در همه کاری خدمت کند بپذیرید، زیرا اگر این کار را انجام دهید، شما یک افتخار دو چندان را به دست می‌آورید. هم در مورد شجاعتتان در جنگ و هم در مورد هدیه‌تان از صلح. و از آن پس ما در برخورداری از آرامش هدایایتان خواهیم بود، که همیشه به یاد می‌مانند و باعث به دست آوردن فرصتی برای دعا به درگاه خداوند به خاطر کامیبابی همیشگی شما می‌شوند، و بخشش شما را تا زمان ابدی دولت روم از فراموشی حفظ می‌کنند».^[۶۹۸]
این نامه­ی هراکلیوس به خسروپرویز نشانگر وضعیت آشفته‌ی امپراتوری بیزانس در آن زمان است. لحن پر تملق آن قصد دارد که خسروپرویز را به صلح راضی کند. رویدادنامه‌ی پاک اشاره‌ای به پاسخ نامه و واکنش خسروپرویز به آن ندارد، اما این موضوع در روایت نیکفروس و سبئوس نیز گزارش شده است. روایت نیکفروس درباره این موضوع البته دارای اشتباهات تاریخی است اما می‌توان بین آن و رویدادنامه‌ی پاک همخوانی‌هایی یافت. به طور مثال او این تقاضای صلح را مربوط به زمانی می‌داند که ایرانیان مصر را فتح کرده بودند و فاتح مصر را شاهین می‌داند، که پس از آن به سمت خالکدون رفت، و با هراکلیوس دیدار کرد. در مورد زمان این مذاکره رویدادنامه­ی پاک که معاصر با آن دوران بوده است و سال شمار بسیار دقیقی دارد معتبرتر است، پس این اتفاق در سال ۶۱۵م و پیش از فتح مصر بوده است. علاوه بر آن فاتح مصر طبق گفته‌ی سایر منابع شهر­براز بوده است نه شاهین، و فعالیت شاهین بیشتر در منطقه‌ی آسیای صغیر بوده است. در هر حال نیکفروس گزارش می­ کند که شاهین خالکدون را مدت طولانی در محاصره گرفت و تقاضای ملاقات با هراکلیوس را کرد، و با او بسیار درباره‌ی صلح صحبت کرد و از وی خواست که سفرایی را با وی نزد خسروپرویز بفرستد، و به او اطمینان داد که خسروپرویز را برای صلح متقاعد خواهد کرد. هراکلیوس سفرایی را فرستاد المپیوس، لئونیتوس و آناستاسیاس. شاهین با بردن این مردان به همراه خود از خالکدون خارج شد، و به سمت اقامتگاه ایرانیان عقب نشست او تا زمانی که در خاک روم بود با آن­ها محترمانه برخورد کرد،­ و از آن­ها مراقبت نمود، اما هنگامی که وارد ایران شد زنجیرهای آهنین بر ایشان بست، و به عنوان اسیر نزد خسروپرویز آورد.^[۶۹۹]
روایت نیکفروس درباره ملاقات شاهین و هراکلیوس در خالکدون و صحبت آن­ها درباره صلح و همچنین نام سه سفیر بیزانس با رویدادنامه‌ی پاک مطابقت دارد. اما در مورد جزئیات با هم متفاوتند، که با توجه به اعتبار بیشتر رویدادنامه‌ی پاک و معاصر بودن آن با حوادث مورد بحث گزارشش قابل قبول‌تر است. روایت نیکفروس دارای تناقضاتی است. نمی‌توان پذیرفت که شاهین، خود، هراکلیوس را به صلح ترغیب کند، و محاصره‌ی خالکدون را رها کند، آنگاه سه سفیر بیزانسی را به زنجیر ببندد، و نزد خسروپرویز ببرد. چگونه می‌توان از سفیری که به زنجیر بسته شده است انتظار مذاکرات صلح داشت؟ بنابراین به عقیده‌ی نگارنده روایت نیکفروس را باید با دقت مورد بررسی قرار داد، تا از نتیجه‌گیریهای اشتباه جلوگیری شود.
نیکفروس ادامه می‌دهد که خسروپرویز از اینکه دید شاهین به جای آوردن هراکلیوس به عنوان زندانی در حضورش او را مانند یک امپراتور محترم داشته بود به شدت عصبانی شد، و در پایان پوست شاهین را کند و در درون یک کیسه کرد؛ مرگی دردناک و خشونت بار. سفرای رومی را نیز از یکدیگر جدا کرد، و در زندانهایی مستحکم محبوس نمود.^[۷۰۰] البته مرگ شاهین در این زمان یک اشتباه دیگر در اثر نیکفروس است.
بر طبق گزارش سبئوس این شهربراز بود که به خالکدون رسید، با این نیت که پایتخت را فتح کند. اما امپراتور هراکلیوس که دید آن­ها آمده‌اند امپراتوریش را ویران کنند، مجبور شد مانند میهمان از ایشان پذیرایی کند. او خود با کشتی نزد آن­ها رفت، و هدایای بسیاری را به فرمانده و شاهزادگان بخشید سپس به سرزنش جنگ طلبی خسروپرویز پرداخت و گفت:
«اگر او می‌خواهد کسی را بر تخت بیزانس بنشاند بگذارید هر که را می‌خواهد بنشاند، اما آیا او انتقام ماوریکیوس را می گیرد؟ انتقام او که به دست پدرم هراکلیوس گرفته شد، اما خسرو همچنان تشنه‌ی خون است. تا کی از خون سیر نخواهد شد؟ آیا رومی‌ها قادر نبودند او را بکشند و امپراتوری ایرانیان را ویران کنند، هنگامی که خداوند او را در دستان ما قرار داده بود؟ اما ماوریکیوس به او شفقت کرد. من هم همان را از او می­خواهم؛ صلح و دوستی. از شما همه سه چیز می­خواهم؛ آتش و شمشیر و اسارت را از سرزمین من بردارید، و با این کار شما هم سود می­برید، زیرا به خاطر قحطی سختی نمی‌کشید، و مالیات­های سلطنتی نیز از بین نمی‌روند. من برای شاه شما نامه‌ای به همراه هدایا می فرستم، تا از او تقاضای صلح و آشتی کنم. آ­ن­ها هدایا را دریافت کردند و قبول نمودند که طبق خواسته‌ی او رفتار کنند».^[۷۰۱]
سبئوس در ادامه گزارش می­ کند که خسروپرویز هدایا را دریافت کرد، اما به سفرا اجازه‌ی بازگشت نداد. او به نیروهایش دستور داد که با کشتی به قسطنطنیه حمله کنند، اما در نبرد دریایی ایرانیان عقب نشینی کردند و چهارهزار نفر با کشتی­هایشان کشته شدند.^[۷۰۲]

۲-­ با بهره گرفتن از تجربیات و شبیه سازی به عنوان عاملی برای شروع یادگیری وانجام فرآیندها می­توان به دانش تصریحی شکل بخشید. در یادگیری به این طریق مفاهیم و روش­های جدید در موقعیت­های مجازی را می­توان یاد گرفت. در شرکت دانش آفرین، چهار مورد یاد شده با یکدیگر از تعاملی پویا برخوردارند که نوعی مارپیچ دانش است، البته نباید از نظر دور داشت که این مرحله نیز با دشواری­هایی همراه است که بیشتر ناشی از درک صحیح و یا تصورات ذهنی کارکنان در حین تبدیل دانش تصریحی به دانش ضمنی است. این مشکل را شاید می­توان از طریق آموزش­های چند باره و یا گرفتن باز خورد از طریق آزمون مورد سنجش قرار داد.

۱- تاناکا ابتدا با مراجعه حضوری به محل پخت نان، رمز ضمنی سر نانوای هتل را فرا گرفت.
۲- پس از آنکه به دانش لازم جهت پخت نان دست پیدا کرد، این رمز را به دانش صریح تبدیل کرد تا بتواند آن را به اعضای تیم تحقیق و سایر کارکنان شرکت ماتسوشیتا منتقل کند.
۳- آنگاه تیم تحقیقاتی با بهره گرفتن از ابزارهای مدیریت دانش ، این دانش را استاندارد می­ کند. آن را در کتاب­های راهنما به ثبت می­رساند و به این ترتیب نتیجه آن­ را به محصولات خود منتقل می­ کند.
۴- سرانجام به واسطه تجارب کسب شده از تولید محصول جدید، تاناکا و اعضای تیم تحقیقاتی او پایه دانش ضمنی خود را تقویت کردند. آن­ها از طریق کشف و شهود دریافتند که محصولی همانند ماشین پخت نان می ­تواند تولیداتی با کیفیت اصیل داشته باشد، به عبارت دیگر ماشین باید نان را به همان کیفیتی تولید کند که نانوایان حرف­ ای می پزند
.
شکل (۲-۳) انواع دانش و مارپیچ آن
منبع : (افرازه ،۱۳۸۱)
۲-۱-۱۱-­ عناصر دانش
پیچیدگی و ظرافت خاص دانش می­طلبدکه عناصر تشکیل دهنده آن (ورای داده واطلاعات ) مورد تعمق بیشتر قرار گیرد. دانش، موضوعی پیچیده و پویاست وبه دلیل ماهیت اجتماعی داشتن و آمیخته بودن آن با ارزش­ها، باورها وتجارب انسانی، بسیارپیچیده و پویاست ودرک ان مستلزم تعمق در مفهوم و عناصرتشکیل دهنده دانش است .
داونپورت وپروساک از جمله صاحبنظرانی هستندکه عناصردانش را مورد بررسی قرار داده اند:
۱-تجربه
دانش، باگذشت زمان از راه تجربیات کسب شده از دوره­ های آموزشی، مطالعه کتاب­ها و آموزش غیر رسمی، گسترش می­یابد. تجربیات به کار و رویدادهای گذشته بر می­گردند. دانش ناشی از تجربیات ،نقش یا نقوشی آشنا در ذهن به وجود می ­آورد که با بهره گرفتن از آن­ها می­توان بین آنچه که اکنون در حال شکل گرفتن است و آنچه قبلاً اتفاق افتاده، ارتباط برقرارکرد (داونپورت وپروساک ،۱۳۷۹،ص ۳۱) .
۲-­ حقیقت زمینی
تجربه تصورات مربوط به “آنچه باید رخ دهد"را به دانش ” آنچه اتفاق می­افتد” تغییر می­دهد. بر اساس نتیجه گیری “مرکز نظامی آموزه­های آمریکا “دانش دارای “حقیقتی زمینی “است. این مرکز با بهره گرفتن از این عبارت، به غنای موقعیت­های واقعی و عینی زمینی که بدون توسل به مفاهیم نظری ،خیالی و کلی گویی­های اثبات نشده به انبان ذخایر بشر افزوده می­ شود، اشاره کرده است. انتقال دانش موثر در ارتش به دلایلی کاملاً روشن امری حیاتی است. حقیقت زمینی به این معناست که بدانیم واقعاً چه بکنیم و چه نکنیم. افراد حرفه­ای و ماهر برای آمادگی جهت حضور در عملیات واقعی نظامی دوره آموزشی این مرکز را گذرانده و از طریق عکس­ها، نوارهای ویدئویی و شبیه سازها، بردانش خود می­افزایند.
۳-­ پیچیدگی
دانش قدرت برخورد با پیچیدگی­ها را دارد. دانش بنایی سخت و غیر قابل نفوذ نیست که پدیده ­های جدید را به درون خود راه ندهد. دانش می ­تواند با بهره گرفتن از روش­های پیچیده با پیچیدگی­ها بر خورد کند. این یکی از امتیازهای اصلی آن است، هر چند که همواره در پی یافتن جواب­هایی ساده برای مشکلات پیچیده هستیم و با نادیده گرفتن معضلات پیچیده آن­ها را حل شده می­انگاریم. کارل ویکدر در کتاب “حسگری سازمانی “می گوید:"برای ثبت و تنظیم موضوعی پیچیده، استفاده از نظام حسگری پیچیده لازم است. “دانش می ­تواند که چه چیزی را نمی­داند بسیاری ازمردم به این مساله اذعان دارند که انسان هر چه بیشتر بداند متواضع­تر می­ شود و به آنچه که نمی­داند بیشتر پی می­برد (همان منبع ص ۳۴).
۴-­ قضاوت و داوری
دانش برخلاف داده ­ها و اطلاعات، شامل قضاوت نیز می­ شود. دانش، تنها با اتکا به مطالبی که درحال حاضر می­داند درباره اطلاعات و شرایط جدید داوری و تصمیم گیری می­ کند .همچنین در برخورد با اطلاعات و موقعیت­های جدید خود را پالایش و تصحیح نیز می­ کند.
۵-­ ارزش­ها وباورها
ارزش­ها وباورها از عناصر مهم پدید آورنده دانش به شمارمی­روند. ارش هاوباورها زوایای نگرش ما را به وجود می­آورند و در واقع حکم می­ کنند که چه چیزهایی را مشاهده و جذب کنیم و از این فرایند به چه چیزهایی برسیم. انسان­ها دانش­های خود را بر اساس باورهای خویش سازماندهی می­ کنند.(همان منبع ص ۳۷).
۲-۱-۱۲ - ویژگی های دانش
مک درموت^[۱۲] (۲۰۰۱) معتقد است که کسب اطلاعات در خصوص ویژگی­های دانش به اداره موثر آن کمک می­ کند. وی معتقد است همان گونه که مدیران در صورت اشراف به ویژگی­های کارکنان تحت سرپرستی خود، احتمال بیشتری برای موفقیت در اداره آنان دارند، اشراف به ویژگی­های دانش نیز چنین خصلتی خواهد داشت .
مک درموت از ویژگی­های ذیل به عنوان ویژگی­های عمده دانش نام می برد:
۱-­ دانش، یک عمل انسانی و وابسته به انسان است. سیستم­های رایانه­ای تضمین کننده رشد دانش نیستند زیرا دانش در ذهن انسان ایجاد می­ شود و رشد می­یابد و درحقیقت نتیجه تفکر انسان است .
۲-­ ارائه و توزیع دانش به رشد آن کمک می­ کند. دانش تنها دارایی شناخته شده­ای است که وقتی دیگران در آن سهیم می­شوند، افزایش می­یابد.
۳-­ دانش، سریعاً ایجاد نمی­ شود. ازجمله ویژگی­های دانش این است که بصورت تدریجی ایجاد می­ شود و انباشتی است. دانش گذشته در شکل گیری دانش جدید موثر هستند.
۴-­ دانش به روش­های مختلف ارائه می­ شود. روش ارائه دانش، منحصر به فرد نیست. دانش در زمان­های مختلف، توسط افراد مختلف، در مکان­های گوناگون و روش­های متنوعی ارائه می­ شود. تسلط بر روش­های مختلف ایجاد و ارائه دانش، ظرفیت بیشتری در سازمان برای دستیابی به دانش­های جدید ایجاد می­ کند (مک درموت ،۱۳۸۰ ،ص ۴۳-۴۵).
۲-۱-۱۲-۱-­ ویژگی های دانش ازنظر آلی
۱-­ دانش نامرتب و به هم ریخته است. این ویژگی ازخصلت انتزاعی بودن دانش نشأت گرفته است .
۲-­ دانش خود سامانده است، دانش برخلاف داده ­ها و اطلاعات، قدرت سازندگی خود را نیز دارد. دانش شبیه سیستم زنده­ای است که در تعامل با محیط است .
۳-­ مهم ترین عامل انتقال دانش زبان است. برخلاف اطلاعات و داده ­ها که از طریق سیستم­های کامپیوتری و اسناد و مدارک و کتاب­ها قابل انتقال هستند زبان، مهمترین عامل انتقال دانش است. این ویژگی اهمیت تعامل رو در رو، تیم­ها وگروه­های کاری را درسازمان آشکار می­سازد.
۴-­ دانش، مثل ماهی لغزنده است. ضرب المثل معروفی می­گویدکه نگه داشتن ماهی آسان­تر از گرفتن آن است. ساز و کارهای لازم برای حفظ و نگهداشت دانش باید در سازمان تعبیه شوند.
۵- دانش، چندبعدی است. چند بعدی بودن دانش باعث پیچیدگی این مفهوم شده است. برای درک دانش باید ابعاد مختلف آن از جمله فردی، گروهی، سازمانی، فنی و تکنولوژیکی، نهفته و عینی را مد نظر قرار داد.
۶-­ دانش یک پدیده اجتماعی است. دانش قبل از آنکه یک پدیده فنی و تکنولوژیکی باشد یک پدیده اجتماعی است، یعنی انسان­ها مهم ترین عامل شکل گیری و انتقال آن هستند.
۷-­ رشد دانش خود به خود اتفاق نمی­افتد. رشد دانش در افراد، گروه­ ها و همچنین سازمان­ها مستلزم وجود بسترهای مناسب است. سازمان­ها باید فرایندهای لازم جهت رشد و پرورش دانش فراهم کنند.
۸-­ و نهایتاً اینکه احتمال از دست دادن دانش زیاد است. سازمان­ها باید به این نکته توجه کنند که اگر نتوانند دانش­های نهفته افراد را مورد شناسایی قرار داده و به دانش آشکار تبدیل کنند، در اثر فراموشی این دانش­ها از دست خواهند داد.(الی ،۱۹۹۷، ص ۱۱۳).
استیوهالس معتقد است که مهم ترین ویژگی دانش این است که به عنوان متدلوژی تغیر عمل می­ کند. کسب دانش یعنی ایجاد نگرش­های جدید و از این رو باید منتظر تغییر در رفتارها بود. این ویژگی دانش گویای این واقعیت است که باید با اداره مناسب این تغییرات و مقاومت­های احتمالی، زمینه ­های کار بر دانش را فراهم آورد. (استیوهالس ،۲۰۰۰،ص ۱۲).
۲-۱-۱۳- مدیریت دانش ومولفه های آن
بررسی ابعاد مدیریت دانش در دوره­ های مختلف نشان می­دهد که درخصوص این موضوع، نگرش و دیدگاه واحدی به وجود نیامده است. بعضی از دیدگاه ­ها عوامل فنی و تکنولوزیکی، برخی دیگر نیز عوامل انسانی و فرهنگی و دسته سوم نیز ترکیبی از این عوامل را در موفقیت مدیریت دانش، حیاتی دانسته ­اند. آلازمی و زئیری از جمله پژوهشگرانی هستند که در این زمینه پژوهش­های زیادی را انجام داده­اند. آن­ها مجموعه متنوعی از عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش را از نگاه صاحبنظران مختلف شناسایی کرده ­اند:
جدول (۲- ۲) مولفه­های مدیریت دانش از نگاه صاحب نظران مختلف

گل گاو زبان میچیند.»
(هراتی، ۱۳۷۶: ۶ و ۷)
شاعر جلوههای خداوند را در جهان هستی، نشانهای بارز از حضور خدا و واقعیّت وجودی پروردگار دانسته است و با این موضوع ارتباط عمیقی برقرار کرده که گاهی بر یک تکه ابر سجده میبرد و از سنگ انتظار مهربانی و از باران طراوت و شادابی را احساس میکند؛ در واقع همهی اینها به ایمان قلبی شاعر نیز اشاره دارد.
میتوان گفت که در این نیایشواره «سلمان شاعرانه اصطلاحات کلامی و عرفانی، هم چنین عناصر طبیعت و زندگی را به خدمت گرفته است و به این ترتیب شعر را به فضای ذهنی مخاطبان نزدیک کرده است.» (عبدالملکیان، ۱۳۸۳: ۲۰۱)
۴-۷-۱-۵ نیایشوارهی پنجم
« دیشب آنقدر نزدیک بودی
که پنجره از شادیم نمک میچشید
و لبخندم را دامن میزد
من مشغول تو بودم
نیلوفری از شانههای من رویید
و از پنجره بیرون رفت.»
(هراتی، ۱۳۷۶: ۷)
نیلوفر رمز جاودانگی و کمال است و به نظر میرسد که هراتی یک احساس عارفانه را بازگو کرده است و به تبع آن از زبانی نمادین نیز استفاده کرده. او از نزدیکی خداوند به خود آنقدر شاد است که حتی پنجره نیز تحت تأثیر شادیاش قرار میگیرد و شادیاش را بیشتر میکند. در واقع میتوان گفت که هراتی در آن شب به جاودانگی و کمال دست یافته است.
۴-۷-۱-۶ نیایشوارهی ششم
« چرا امشب پشت پنجره نمیآیی؟
چرا به تماشای رود نمیآیی؟
چرا من تو را نمیشنوم؟
چرا برگها زنده نیستند؟
چرا سنگها سخت شدهاند؟
چرا پنجره اخم دارد؟
آه دهانم
دهانم
از بوی گوشت مرده لزج شده است
با این دهان
چگونه میتوان
لذّت حضور تو را چشید
آیینه نیز تصویر هولناکی از من مینمایاند.»
(هراتی، ۱۳۷۶: ۷ و ۸)
هراتی با توجه به جلوههای طبیعت و بنا به تصور ذهن خویش، حضور خدا را احساس نمیکند و به این دلیل از خداوند گله کرده، اما در ادامه به اشتباه خود پی برده و تصویری هولناک از خود میبیند.
در واقع «سلمان هراتی در نهایت سادگی و بیپیرایگی، خود را از محضر حضرت دوست دور میداند و این نشان اخلاص و سادگی درون اوست.» (عبدالملکیان، ۱۳۸۳: ۱۲۹)
۴-۷-۱-۷ نیایشوارهی هفتم
« درخشش تو مثل آبشاری
از بلنـدیهای محـال میریـزد
در تخیّل پنجرهای است
که هفت آسمان در او جمع میشود
من به مدد مهربانی تو
و آفرینههای این تخیّل مغموم
در باغهای ناممکن آواز میخوانم
برای سنگهای پرنده.»

(هراتی، ۱۳۷۶: ۸)
در این نیایش واره شاعر با تخیّل خلاّق خود و با بهره بردن از وهم و خیال، تصویرسازی زیبایی را ارائه داده است؛ تخیّلی که در آن هفت آسمان جمع شده و هراتی در آن، امتداد درخشش خداوند را امتداد آبشاری دانسته که از بلندیهای غیرممکن جاری شده است؛ در واقع میخواهد بگوید درخشش خداوند در اوج است و عجیب نیست که شاعر به یاری این تخیّل قوی و به یاری مهربانی خداوند، در باغهای ناممکن برای سنگهای پرنده نیز آواز بخواند.
۴-۷-۱-۸ نیایشوارهی هشتم
« در انبوه اندوه و زخم
قلبم با سوسنهای سپید
آواز میخواند
درخت، شادی مرا میپرسد
من مزرعهای را مینمایانم
که فردای من است
آنجا گیلاسها
دست به دامن دارند
و شکوفههای پیراهن من